Bij het ontstaan van het nieuwe land België in 1831 na de afscheuring van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden werd Limburg in twee stukken verdeeld. Nederlands Limburg ging naar het overwegend protestants Nederland. Belgisch Limburg ging naar het toenmalig Franstalige katholieke België. Het Limburggevoel en de banden tussen beide provincies is echter nog steeds aanwezig. Om deze banden verder te versterken, ontstond het idee om een Limburgse astronomie bijeenkomst te organiseren. Alle sterrenkundige verenigingen van beide Limburgen zijn uitgenodigd. Van West Limburg: Aquila Lommel, Noorderkroon Achel, ECNS Bocholt, Tycho Genk, Vendelinus Genk, Descartes Genk, Limburgse Zonnewaarnemers Genk. Van Oost Limburg: Galileo Limburg, stichting sterrenwacht Limburg (SSL Heerlen), Jean Delsing Venlo. De bijeenkomst vond plaats op 4 juni jl. in de Cosmodrome in Genk.

Welkom
De gouverneur van West Limburg Jos Lantmeeters verwelkomt ons in een videoboodschap en geeft daarmee de aftrap voor de eerste Limburgse astronomie bijeenkomst. Via de mentimeter wordt aan de deelnemers gevraagd waar ze vandaan komen: een evenwichtige verdeling tussen beide provincies. De werking van de overkoepelende organisaties wordt toegelicht. In Vlaanderen bestaat de Vereniging voor Sterrenkunde (VVS) die elke maand het tijdschrift Heelal uitbrengt. In Nederland bestaat de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS) die hun thuis heeft in het magazine Zenit.

Praatcafé
Na deze introductie starten we met een interactief praatcafé en mag een vertegenwoordiger van elke vereniging op een stoel gaan zitten op het podium. Elke vertegenwoordiger mag zijn naam zeggen, het geboortejaar van zijn vereniging en de relatie met zijn sleutelbos (?). Zo komen we te weten dat de oudste vereniging Galileo Limburg is. Zij vieren dit jaar hun 75 jarig bestaan. Dit zal in september 2022 worden gevierd met een groot feest. Galileo is voornamelijk actief in het zuiden van Oost Limburg. De activiteiten vinden doorgaans plaats op de sterrenwacht in Heerlen. En wie is nu de jongste vereniging? Wel dat is de werkgroep Tycho, ontstaan in 2018 en verbonden aan de Cosmodrome in Genk. Het merendeel van de aanwezigen heeft dit goed gegokt in de bevraging van de mentimeter.

Na deze korte introductie zoemen we verder in op de activiteiten van elke vereniging. Zo komen we te weten dat Aquila en Noorderkroon elk jaar een verbroederingsbijeenkomst hebben. Het Educatief Centrum voor Natuur en Sterrenkunde (ECNS) heeft vorig jaar een nieuwe sterrenwacht geopend in Bocholt: het observatorium Georges Lemaître. Stichting Sterrenwacht Heerlen gelegen aan de Brunsummerheide heeft als hoofdinstrument een antieke 22cm Fauth refractor (voorheen opgesteld in het voormalige Jezuïtenklooster in Valkenburg) en Galileo-Limburg maakt gebruik van hun infrastructuur voor lezingen en vergaderingen. Van de vereniging Jean Delsing is helaas niemand aanwezig. In de Cosmodrome zijn maar liefst 4 werkgroepen actief. Vendelinus doet aan ‘salon-astronomie’ waarbij de leden mekaar op de hoogte houden van sterrenkundige onderwerpen. Tycho en de Limburgse Zonnewaarnemers (LZW) zijn de actieve waarnemers die buiten gaan zitten met hun telescoop. Tot slot is er Descartes, de jongerenvereniging van de Cosmodrome die dit jaar hun 50 jarig bestaan hebben gevierd. Tussendoor leren we mekaars woorden kennen. Wie weet wat een lavabo is (wastafel)? Of heb je al ooit gehoord van ‘sjeng oan de geng’ (inwoner van Maastricht)? Aan het einde van het praatcafé wordt de 91-jarige Edy Bevk vernoemd als winnaar van de ‘Van der Biltprijs’ in 2021 voor zijn jarenlange inzet in de amateursterrenkunde.

Einstein telescoop
Albert Einstein heeft ooit de theorie van zwaartekrachtsgolven voorspeld, maar zei er wel bij dat deze nooit konden worden gemeten, omdat ze zo zwak zijn. In 2015 werd dit toch bevestigd door directe waarnemingen van het LIGO project. Er zijn nu concrete plannen om een nog veel gevoeliger detector te bouwen: de Einsteintelescoop. De kans is reëel dat deze wordt gerealiseerd in onze achtertuin van Nederlands Zuid-Limburg en Voeren. Professor Dr. Nick van Remortel van de universiteit Antwerpen geeft een lezing over dit boeiend project dat nu al wordt vergeleken met een tweede CERN. De spreker geeft een korte toelichting op het fenomeen van zwaartekracht en hoe zwaartekrachtsgolven ontstaan. Voor het detecteren van dergelijke zwaartekrachtsgolven zijn zeer gevoelige instrumenten nodig die ruimte trillingen kunnen waarnemen kleiner dan een proton. Het wereldwijde netwerk van detectors wordt nu uitgebreid met een detector in de vorm van een driehoek: de Einstein telescoop. Voordeel van deze opstelling is dat we 3 L-vormen creëren, waardoor er in theorie 6 interferometers kunnen worden gerealiseerd. Het geheel wordt 150 meter onder de grond gerealiseerd en elke arm van de driehoek zou 10 km lang zijn. Het instrument wordt 10 maal gevoeliger dan de huidige detectoren, waardoor het aantal metingen naar verwachting zal oplopen tot 100.000 metingen per jaar. De Einstein telescoop zal ons in staat te stellen om het universum waar te nemen in het prille begin van de zogenaamde ‘dark ages’. Momenteel zijn nog twee mogelijke locaties in de running: de Euroregio en Sardinië. Omstreeks 2024 wordt de knoop definitief doorgehakt op basis van wetenschappelijke inzichten waaronder de structuur van de ondergrond. Maar ook de nabijheid van infrastructuur en toegankelijkheid spelen een belangrijke rol in de keuze. De sterrenkundige verenigingen gaan hun best doen om ambassadeur te zijn van dit grote project en het belang ervan uit te leggen aan het brede publiek.

Tekst & foto's: Roel Kwanten en Hans Goertz